NGÀY GIẾT SÂU BỌ 31-05-2017 Thao Nguyen

Ngày Tết Đoan Ngọ vốn có gốc gác từ Trung Hoa cổ xưa, du nhập vào Việt Nam và trở thành tập tục truyền thống. Trong lúc ở Trung Quốc lục địa và Đài Loan hiện nay, ngày này được xem như một ngày đặc biệt để tưởng nhớ Khuất Nguyên – một vị trung thần tài năng của nước Sở – vì bị nịnh thần dèm pha khiến bị vua thất sủng, đến nỗi phải âu sầu, chán đời dẫn đến tự vẫn ở sông Mịch La vào chính ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch. Thì ở Việt Nam, ngày Tết Đoan Ngọ này đã được “Việt hóa” từ lâu thành ngày “giết sâu bọ”. Vậy sâu bọ ở đây là gì? Nó bao hàm ý nghĩa ra sao mà người đời xưa đã trực tiếp hoặc gián tiếp nhắc nhở?
.
 Sâu bọ ngoài đồng:
.
Trước nhất về nghĩa đen và gần gũi, dễ hiểu nhất là các loài sâu bọ trong tự nhiên, trong môi trường sống của con người, cụ thể là trên ruộng đồng, vườn tược, trên đồng lúa nương khoai – những tấc đất tấc vàng đã nuôi sống con người hàng bao thế hệ. Có biết bao nhiêu những loại côn trùng đã từng phá hoại mùa màng, hoa màu, gây nên đói khổ cho con người – không thể kể hết – qua các thời đại. Ngay cả hiện nay cũng vậy, nếu không có các loại thuốc trừ sâu hỗ trợ, thì nông nghiệp cũng chỉ phụ thuộc vào …ông trời, vào may rủi mà thôi.
.
Nhưng tại sao lại lấy ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch làm ngày “giết sâu bọ” mà không lấy ngày khác? Đơn giản vì đây thường là ngày nóng nhất trong năm: Đoan Ngọ rơi vào ngày Ngọ, tháng Ngọ và cả giờ Ngọ – là lúc mà ta có cảm giác mặt trời…sà xuống gần trái đất nhất. Chính cái ấm của cuối xuân, tiếp theo là cái nóng đầu hè, khiến giữa mùa hè (tức mùng 5 tháng 5) là thời điểm mà các loài sâu bọ phát triển mạnh và cực đại nhất. Như vậy diệt sâu bọ vào thời điểm này há chẳng phải là hợp tình hợp lý nhất hay sao.

 Sâu bọ trong cơ thể:
.
Trên đây là các loài sâu bọ có thể thấy được, nhận diện được bằng mắt thường. Còn những loài sâu bọ khác, nhỏ bé, không thấy được bằng mắt thường – gọi là vi trùng, siêu vi trùng, hay phổ biến ở thời đại ngày nay gọi là “vi rút” – thì lại càng phải diệt vì chúng nguy hiểm hơn. Chúng tồn tại trong cơ thể con người như những kẻ phá hoại tức thời hay nằm đó mai phục về lâu về dài, chờ thời cơ để hành động. Đây cũng chính là đối tượng của y học, cổ truyền cũng như tiến bộ hiện đại, vốn như một thách thức vì ngày càng phát sinh nhiều loài vi khuẩn sâu bọ hoàn toàn mới mà y học chưa từng phải đương đầu.
.
Vậy thì ngày Đoan Ngọ theo tập tục, người Việt có thể diệt được loài sâu bọ nào trong cơ thể – cả con người lẫn gia súc? Hẵn là rất hạn chế do phải phụ thuộc vào mức độ tiến bộ của khoa học thời khai sinh ra ngày “giết sâu bọ”. Những tập tục làm vệ sinh nhà cửa vườn tược, đi hái lá mùng 5 để nấu nước uống, vắt nước chanh vào mắt khi mặt trời đứng bóng mùng 5, hay tắm bằng nước lá đắng để mong trừ ghẻ chóc, cũng như ăn các món truyền thống trong ngày này, chẳng hạn như thịt vịt chấm với nước mắm gừng pha ớt cho thật cay…của người miền Trung, chẳng qua cũng chỉ giới hạn ở mức độ phòng ngừa bằng tập quán Đông y dân dã. Hay nói chính xác hơn, cũng chỉ là biểu tượng cho việc chăm sóc sức khỏe con người.

 Sâu bọ trong tâm hồn:
.
Đây chính là loài sâu bọ hiểu theo nghĩa bóng. Là loài sâu bám ở trong tâm hồn của con người – hay nói theo đạo Phật là trong Tâm của mỗi người. Tất nhiên là chỉ nhận biết mà không trông thấy. Người ta hay nói là tâm hồn “trong sáng” hay tâm hồn “vẩn đục”. Vẩn đục vì có sự thao túng của vi khuẩn, hình thành cái Tâm ác, khiến con người làm điều ác – đối nghịch với điều thiện. Đây chính là loài sâu bọ nguy hiểm trong các loài sâu bọ. Chính chúng làm cho con người không còn lương tri hay lương tâm để phân biệt đâu là ác, đâu là thiện, đâu là lẽ phải hay điều trái nữa.
.
Với loài sâu bọ vô hình này, thì dù “nhân chi sơ tính bản thiện” hay “nhân chi sơ tính bản ác” thì việc diệt trừ tất yếu phải bắt đầu bằng việc “trồng người” với những nội dung và phương pháp giáo dục nhân bản đúng nghĩa từ gia đình, học đường ra tới xã hội. Bên cạnh đó, tôn giáo chính thống cũng đóng vai trò hỗ trợ hết sức quan trọng, bởi tôn giáo nào cũng hướng tới điều thiện. Tôn giáo nào cũng dạy con người ta “làm lành lánh ác” cả. Tóm lại là khả thi, là có thể diệt được sâu bọ trong tâm hồn của mỗi người.
.
 Sâu bọ trong xã hội:
.
Tuy nhiên khi chính bản thân con người tự biến mình thành sâu bọ mà đối tượng để đục khoét chính là quốc gia xã hội thì lại là một vấn đề khác. Tục ngữ ta có câu: “Con sâu làm rầu nồi canh”. Một vài con sâu thì nồi canh có thể chỉ “rầu”, không ngon, còn lắm con sâu thì nồi canh tất phải đổ đi. Nạn tham nhũng hiện nay ở nước ta cũng vậy, không chỉ do một vài con sâu đơn lẻ gây ra mà là do vô số những con sâu – hình thành như những “tập đoàn sâu mọt” không ngừng đục khoét đất nước – đến nỗi một nguyên chủ tịch nước đã phải chua chát mà thốt lên rằng: “không chỉ có vài con sâu mà là cả một bầy sâu”! Một bầy sâu! Hãy hình dung sự tàn phá âm thầm mà khủng khiếp biết bao của chúng trên đất nước này.
.
Diệt hết loài sâu bọ ngoài đồng hay vi khuẩn trong người có khó mấy thì với những tiến bộ khoa học, cũng làm được vì chúng là sinh vật vô tri, thụ động, kỵ thuốc. Còn diệt hết những sâu bọ tham nhũng trong xã hội này không phải dễ, vì chúng có “đầu óc đề kháng” tuyệt vời, lại rất dễ lây lan, đặc biệt là rất dễ kháng thuốc. Nhưng, như một cơ thể khỏe mạnh, cường tráng thì vi trùng phải chùn bước, chịu thua. Quốc gia – suy cho cùng – cũng là một cơ thể. Nếu nó khỏe mạnh, có sức đề kháng tốt, thì không có loài sâu bọ nào có thể tồn tại để phá hủy cơ thể quốc gia cả.

Hy vọng từ những tập tục mang tính giáo dục trực tiếp và gián tiếp qua những ẩn dụ của tiền nhân trong ngày Đoan Ngọ, mùng 5 tháng 5, người dân Việt sẽ ý thức sâu sắc hơn vấn đề. Tích cực phòng chống sâu bọ. Trước hết là bảo vệ sức khỏe của mỗi người, bảo vệ “sức khỏe” của môi trường sống và đặc biệt cấp bách hơn cả là “sức khỏe” của cộng đồng, của xã hội. Đặc biệt với những ai đang được giao “phương thuốc diệt trừ sâu bọ xã hội”, hãy tỉnh táo, sáng suốt, đừng như vua nước Sở, để phải tiếc thương thêm một Khuất Nguyên của thời nay nữa.

*Bài: Nguyên Thanh *Ảnh minh họa: sưu tầm