CHỢ ĐIỀN MÔN : ƯỚC MƠ THÀNH HIỆN THỰC ? 17-12-2012 Thao Nguyen

                         CHỢ  ĐIỀN MÔN :

             ƯỚC MƠ THÀNH HIỆN THỰC ?

          Người dân làng Kế Môn cũng như làng Vĩnh Xương, nói chung là xã Điền Môn, tại chỗ cũng như ở phương xa, từ lâu vẫn mong mỏi quê hương mình có một ngôi chợ. Tất nhiên là nằm ở vị trí thuận tiện  cho cả hai cộng đồng dân cư của xã. Nay ước mơ ấy bỗng trở thành hiện thực khi một “Trung Tâm Thương Mại” mang tên “Điền Môn” vừa mới ra đời. Nhưng tiếc là, thay vì nó tọa lạc giữa hai làng như mong mỏi, lại trôi hẵn về xuôi, sát ngay chợ Đại Lộc. Hẵn là người dân Kế Môn, đặc biệt là vùng phía Đông ( Nhứt Đông, Nhì Đông xưa) sẽ vui mừng biết bao khi từ nay có chợ riêng cho mình, khỏi phải qua cầu, đi “ké” chợ Đại Lộc ! Nhưng còn người dân Vĩnh Xương sẽ đón nhận sự kiện này ra sao đây ? Vui mừng cho xã nhà hay lại mang tâm trạng của người Kế Môn phải đi chợ Đại Lộc như trước đây ?

      Nhân sự kiện này, LangKeMonSG xin giới thiệu bài viết sau đây của đồng hương Nguyên Thanh (đã viết vào đầu năm nay 2012), để nhớ lại một thời  cứ mãi mơ ước và ước mơ về một ngôi chợ mà nay phải chăng đã thành hiện thực ?…

                       “ CHỢ  ĐIỀN MÔN ?    BAO GIỜ TÁI LẬP

         Trong buổi họp mặt  kỷ niệm 20 năm thành lập Hội Đồng hương Làng Kế Môn tại  TP.HCM năm  qua (27.11.2011), ở phần  phát biểu cảm tưởng  của các Hội Đồng hương bạn,  có  ý kiến đóng góp của vị đại diện Hội Đồng hương Làng Vĩnh Xương  khiến người viết hết sức lưu ý  khi vị này đặt vấn đề : “Xin Hội  ĐH  Kế Môn phối hợp với  Hội  ĐH  Vĩnh Xương  kiến nghị  để  chính quyền địa phương  ở quê nhà  cho xây dựng lại  chợ Điền Môn”. Quả thật, đối với nhiều bà con tham dự, ý kiến đó thật bất ngờ, nhưng  đã nói lên được tấm lòng  của những người con  tha phương  trước những vấn đề  về nhân sinh cấp thiết của bà con ở quê nhà.

Thực tế mấy chục năm qua, kể cả một thời gian  trước 30/4/75,  như chúng ta  đều biết, Xã  Điền Môn  đã không còn có chợ, một nơi  mua bán trao đổi hàng hóa cho cư dân  xã nhà.  Dân Làng  Kế Môn  thì  xuôi về chợ Đại Lộc, trong khi dân Làng Vĩnh Xương thì ngược lên chợ Thanh Hương. Tại sao vậy ? Chúng ta hãy cùng nhìn lại một chút quá khứ cũng như thực tế hiện nay để hiểu được những gì đã và đang diễn ra để có một cái nhìn đúng đắn khi quyết định “kiến nghị” cho tái lập ngôi chợ này.

Nói là tái lập bởi vì trước đây xã Điền Môn cũng đã từng có chợ, một khu chợ tọa lạc bên ngoài  đường Quan (QL.49B) gần như đối diện với Uỷ ban  Xã, từng một thời  sầm uất ( nhất là  khoảng từ 1956  đến gần cuối thập niên 60 ). Ở đó, có đủ  mọi loại hàng hóa để trao đổi, từ nông ngư sản thực phẩm cho đến các loại hàng tiêu dùng từ Huế chở ra. Bao quanh  lồng chợ  cũng  có   những  ki-ốt,  những  cửa hàng  bán hàng ăn, tạp hóa, tiệm vải, tiệm may, vá và sửa xe đạp… không thua kém chợ Đại Lộc lúc ấy là bao.

Chưa kể đến những năm trong chiến tranh chống Pháp, ở  khu vực giữa  hai làng Kế Môn và Vĩnh Xương đã từng tồn tại một ngôi chợ,  nếu người viết không nhầm thì đó là chợ “kháng chiến” thường họp vào ban đêm bên những ánh đèn nến leo  lét dưới  những tán cây rậm rạp.  Khu chợ ấy có thể đã ở vào vị trí sân vận động ở phía sau Ủy ban Xã bây giờ (?)

Tóm lại , những  khu chợ như vậy  đã từng biến mất, tồn tại rồi lại biến mất theo thời gian. Có người cho rằng vùng đất ấy không có ông…“thần chợ”. Có người lại  nửa đùa  nửa thật rằng vùng ấy có…“ma”,  là vùng linh thiêng không họp được chợ !  Thật ra , cái gì  cũng có  lý do của nó. Ngày xưa, không có tài liệu nào ghi lại, nhưng tương truyền rằng giữa hai làng Kế Môn và Vĩnh Xương từng có một dải rừng  rậm rạp, thế đất cao, chạy từ  chân rú ra tận bên kia  đường Quan  bây giờ. Thời đó, dân làng gọi  dải đất này là  “giái”, một từ nghe có vẻ lạ . Vĩnh Xương  gọi là côi ( trên ) giái, Kế Môn gọi là đưới ( dưới ) giái !

Nhưng  “côi” và “ đưới” ngày xưa  từng  được thông nhau  bằng  một con đường đất  cắt ngang   khu rừng rậm ( có thể là ở vị trí đường Quan hay tại điểm đường Ngang hiện nay). Dân thời đó đồn rằng  dải rừng có rất nhiều ma quỷ. Vì vậy, bất đắc dĩ  khi có việc cần  phải đi qua đoạn đường này vào buổi trưa “đứng bóng”, chạng vạng, nhất là về đêm, ai cũng cảm thấy “sởn gai ốc” và  “nổi da gà”!

Từ nhỏ, ông thân sinh đã kể cho người viết nghe câu chuyện  “ma” sau đây, không biết thực hư thế nào, nhưng mới nghe qua đã…“sởn cả tóc gáy”! Chuyện rằng có một nông dân làng Kế môn thời ấy có tiếng là gan dạ, một lần có việc  phải trở về  muộn từ Thanh Hương lúc chạng vạng tối. Khi đi ngang  khu rừng rậm ấy, để tỏ ra mình…không sợ ma, anh ta cứ lên giọng  tằng hắng “ỵ hịa, ỵ hịa”. Bất ngờ, anh ta nghe từ trong rừng có tiếng khóc của  trẻ thơ, rồi giọng một phụ nữ ru con the thé  vẵng ra : “ Ạ  ơi hời, con ngủ đi nghen con, con ngủ đi để mạ ra bắt con “ỵ hịa”  cho con chơi”!… Vậy là anh  nông dân  gan dạ, mặt xanh như tàu lá, hoảng hốt, ba chân  bốn cẳng  tháo chạy  một hơi về làng, quăng cả  cuốc, quăng cả  “ rạ sẻ ” đang cầm trên tay !

Có thể  câu chuyện ấy  chỉ là thêu dệt, cũng như  rất nhiều mẫu chuyện khác về ma quỷ ở khu rừng rậm này từ xưa, mà lúc trà dư tửu hậu, dân làng hay nói đến, để rồi có người tin, có người cho là nhảm nhí. Kể cả câu chuyện mà  chính người viết chứng kiến sau đây  mới thật lạ lùng và cũng  nửa hư nửa thực, không biết phải  nghĩ  như thế nào. Số là  khoảng năm 1956 hay 57 gì đó, một đội  chiếu phim lưu động của thời ông Ngô Đình Diệm, về xã chiếu cho dân coi phim về thời sự như thường lệ. Cả làng, cả xóm, nhất là bọn con nít  như chúng tôi, ai  cũng  vui mừng  hăm hở.   Sau những tiếng a-lô “Tất cả toàn dân…” của ông mõ rao lanh lảnh  ngoài  xóm, ai  nấy cơm  nước vội vàng   rồi  cùng phóng lên xã. Nhưng…cái máy nổ chạy bằng xăng  đặt xa tít  phía sau Ủy ban Xã , nơi là  sân vận động  thời bấy giờ ( để giảm tiếng ồn ), giật mãi vẫn…không nổ ! Anh “ kỹ thuật viên ” lưng đẫm  mồ hôi, càng  vừa  giật máy vừa… chữi thề, máy vẫn trơ ra như… thách thức! Trong khi đêm trước đó, ở Điền Hương, máy vẫn chạy ngon lành. Nhưng chưa hết , qua   đến  đêm  thứ hai  cũng vậy, mặc dù  buổi sáng, khi mang máy vào Ủy ban Xã để  chỉnh sửa, máy đã …chạy tốt.

Qua  đêm thứ ba, có người  mách phải …“khấn vái” gì đó, thế là  máy nổ, mang lại  ánh  đèn điện  sáng trưng thật  ngỡ ngàng. Người viết còn nhớ  đêm đó, như  để bù lại … công khó  đi về  của  bà con, người ta, thay vì   chỉ chiếu  phim  thời sự như   ở các xã  kế cận, đã mang về chiếu một  cuốn phim …”tuồng”  ( từ sử dụng thời đó ).  Người viết còn nhớ đó là phim “Ánh sáng Miền Nam” do nữ tài tử Kiều Chinh thủ vai chính.

Dài dòng văn tự như vậy, có thể là hơi lạc đề một chút, nhưng  người viết chỉ muốn  nhấn mạnh rằng  giữa những vấn đề  tâm linh sâu thẵm và huyền bí của con người  với mê tín dị đoan chỉ có một lằn ranh hết sức mong manh và có khi  thật nhạt nhòa rất dễ nhầm lẫn.

Trở lại với vấn đề khu chợ cho Điền Môn, ta hãy gạt bỏ  những  ý tưởng  thuộc về  tâm linh  trên sang một bên để nhìn vào thực tế, một thực tế hết sức  rõ ràng và có logic của nó.

Ai cũng biết, khu dân cư làng Kế Môn và Vĩnh Xương đều cùng nằm trên một dải đất hẹp bề ngang và chạy dài theo hướng Tây  Bắc, Đông Nam.  Đối với làng Kế Môn, dân cư từng được chia thành bốn ngụ : Nhứt Đông, Nhì Đông ( giáp làng Đại Lộc) và Nhứt Tây, Nhì Tây ( giáp làng Vĩnh Xương ). Từ làng Thanh Hương đi về Đại Lược ( tức Đại Lộc ngày nay ) gọi là đi “xuôi”, nhưng từ làng Thế Chí đi lên gọi là đi  “ngược”. Vấn đề xuôi ngược ở đây có thể hiểu là theo dòng chảy của con sông Ô-Lâu từ  Mỹ Chánh đổ về  phá Tam Giang ra biển  (cũng như ở Huế ta nói xuôi về Đập Đá, ngược lên Kim Long vậy). Nhưng đối với làng Kế Môn, thực tế “đi xuôi”  thường có vẻ thuận tiện hơn, không những vì con đường có vẻ …xuôi hơn mà vì về mùa mưa gió, xuôi về Đại Lộc  thì “thuận buồm”, ấm áp hơn, trong khi đi ngược Vĩnh Xương thì không gian có phần trống trải, phải trực diện với mưa gió lạnh lẽo hơn.

Mặt khác, có một thực tế là từ xưa,  vùng dân cư phía Đông của Kế Môn thường khá giả, sung túc và có khả năng về thương mại hơn là khu vực phía Tây chỉ thuần về nông nghiệp. Nói cách khác, một nửa  cư dân Kế Môn phía Đông thường tham gia trao đổi mua bán nhiều hơn phía Tây và ngược lại. Điều cần lưu ý là một nửa này lại gần chợ Đại Lộc, và họ hầu  như  chỉ đi chợ Đại Lộc, góp phần  làm cho khu chợ này  ngày càng  sầm uất thêm. Trong khi đó, cư dân làng Vĩnh Xương, trước đây vốn thưa thớt, nếu cọng với phân nửa  cư dân Kế Môn ở phía Tây, trong thực tế đã không thể giúp cho ngôi chợ Điền Môn tồn tại và phát triển như mong muốn. Trong quá khứ, đã có cuộc vận động “ta đi chợ xã ta” dành cho bà con Kế Môn ở phía Đông, thậm chí có lúc đã phải dùng đến “biện pháp mạnh” với hình thức…“chặn đường” nhưng rồi đâu lại vẫn vào đấy !

Một thuận lợi lớn cho khu chợ Đại Lộc ( mà nay đã có vị trí mới rộng rãi hơn ) là ở gần Bến Đồng Dạ, nơi mà trước đây là  “cảng” độc nhứt  cập bến nhiều thuyền bè chuyên chở hàng hóa từ các nơi về, nhất là từ Huế ra. Ngày nay, chơ Đại Lộc lại càng có thêm thuận lợi khi cây cầu “Hòa Xuân” nối hai bờ sông Ô-Lâu đã được xây dựng, kèm với con đường bê-tông rộng rãi thoáng mát  dẫn thẳng  ra  sau biển  Mỹ Hòa, Tân Hội, nơi có bãi tắm và vô số những cụm kinh doanh nuôi trồng thủy hải sản tiêu dùng và xuất khẩu có triễn vọng.

Trong khi đó thì nhìn lại Điền Môn, ta có được  “vốn liếng”  gì ? Có thể nói những thuận lợi của chợ Điền Lộc ( hay Đại Lộc) trước đây, cũng chính là những bất lợi của chợ Điền Môn ( mà nếu được tái lập, chắc chắn phải nằm ở vị trí thuận lợi giữa hai làng, ngay khu đất đã từng một thời là chợ trước đây, hoặc có thể là khu đất nằm phía sau Ủy ban Xã bây giờ). Nói khác, muốn cho chợ Điền Môn được tái lập và tồn tại có nghĩa là nói tới cạnh tranh với chợ Điền Lộc, đồng  thời  lại  phải cạnh tranh với cả  chợ  Điền Hương ( hiện đang ngày càng phát triển). Cạnh tranh để thu hút hàng hóa, dịch vụ, thu hút tiểu thương và khách hàng.

Tất nhiên, “vạn sự  khởi đầu nan”. Đó là  “sứ mạng” không hề dễ dàng chút nào. Nhưng, hãy nhìn lại mà xem : thời thế  đã khác xưa lắm rồi. Ai cũng thấy, trước đây, hàng hóa hầu hết đều được vận chuyển theo đường sông là chính. Nhưng nay, Bến Đồng Dạ  một thời sầm uất đã trở nên khá đìu hiu, vắng vẻ. Trong lúc đó thì đường bộ từ Huế về làng ngày càng được rút ngắn : từ ngả Mỹ Chánh lúc đầu với 55km đi vòng, đến ngả Phò Trạch với 47km, rồi đến ngả An Lỗ với xấp xỉ 40km, nay tất cả đã trở nên “lỗi thời” so với con đường từ Cửa Hậu Thành Nội xuyên qua Chợ Quảng Điền về tới làng chỉ còn không đầy 38km, với thời gian đi trung bình chỉ 40 phút. Như vậy hàng hóa vận chuyển từ Huế, Đà Nẵng cũng như  từ các tỉnh phía Bắc về làng không còn là vấn đề như trước đây nữa.

Mặt khác, từ Ủy ban Xã ra sau biển Trung Đồng, nơi có cụm công nghiệp nuôi trồng thủy sản, nay đã hình thành một con đường bê-tông không thua kém con đường bê-tông từ Đại Lộc ra Tân Hội, Mỹ Hòa.

Đó phải chăng là các yếu tố về  “thiên thời và địa lợi”? Còn ngày nay, về phía Vĩnh Xương, người dân làng bây giờ đang ngày càng khá giả hơn từ sự hỗ trợ của cộng đồng tha phương (mà ở TP.HCM, với khá nhiều doanh nghiệp ăn nên làm ra là một ví dụ). Còn ở khu vực phía Tây của Kế Môn, cư dân bây giờ cũng “ngang ngữa” không còn thua kém khu vực phía Đông như ngày xưa. Đó phải chăng là yếu tố  “nhân hòa”?

Tóm lại, những yếu tố bất lợi  trước đây, nay đã trở nên thuận lợi, cũng tương xứng như hoàn cảnh của chợ Điền Lộc ngày nào. Vậy tại sao Điền Lộc đã làm được mà Điền Môn nay lại không ? Còn chờ gì nữa mà không tái lập một ngôi chợ cho Điền Môn, ngay tại vị trí thuận tiện cho cả hai làng ? Kinh phí xây dựng ư ? Nếu ngân sách nhà nước không kham nỗi, sao không huy động sự góp sức của toàn dân dưới hình thức “nhà nước và nhân dân cùng làm” ?

       Điền Môn đã có tất cả : điện, đường, trường, trạm, Đình, Chùa, Từ Đường, lăng tẩm, nhà cửa,…tất cả đã được xây dựng khang trang, chỉ thiếu có một : đó là ngôi chợ cho dân xã nhà không phải đi xa. Chừng nào Điền Môn có chợ, người dân xã, người dân Kế Môn và Vĩnh Xương mới có được niềm vui trọn vẹn, mới cảm thấy tự hào hơn về quê hương mình…còn không, thì vẫn mang tâm trạng hụt hẫng và tiếc nuối.”

     *NGUYÊN THANH   (2/2012)